DİSLEKSİ

Disleksi Nedir?

Disleksi kendini okul öncesi dönemden başlayarak belli eden ancak kesin tanısı çocuk okumayı öğrendikten sonra konulan bir öğrenme güçlüğüdür. Genelde özgül öğrenme güçlüğü yerine de kullanılan bu kavram aslında çocuğun okuma, yazma ve hesaplama beceriyle ilgili yaşadığı zorlantıları tasvir etmek için kullanılmaktadır.

Aslında okuma ve yazmayı öğrenmek hiç de kolay değildir; çünkü birçok bilişsel işlevin bir arada yürümesi gerekir.   Normal ya da normalüstü zekâya sahiptirler. Öğrenme güçlüğü yaşayan çocuklar okuma ve yazma öğrenirken, diğer insanlara göre daha fazla problem yaşarlar. Bu durum çocuğun öğrenme süreçleriyle alakalı göstermiş olduğu bir farklılıktır sadece. Klasik yöntem ve metotlardan uzak, özel bir takım teknik ve materyallerden yardım alarak her çocuğun okuma becerileri geliştirilebilir. Okuma becerilerini geliştirmeye yönelik kullanılan en etkili programlardan biri PREP’tir.

Okuma becerisi akademik tüm becerilerin temel taşı olması nedeniyle bu beceriyi edinmede zorluk yaşayan disleksili çocukların sahip oldukları gerçek performansı yansıtamadıklarını söylemek yanıltıcı olmayacaktır. Her dersin temelinde okuma ve okuduğunu anlama becerisi yer alır. Disleksili çocuklar bir metni ya da soruyu okurken anlama değil, çoğu zaman doğru okuyup okumadıklarına odaklanırlar. Bu durumda en temel becerilerden biri olan okuduğunu anlama becerisinin gelişimini sekteye uğratır. PREP hem okumada akıcılığı sağlamakta hem de çocuğun okuduğunu anlaması konusunda çocuğu desteklemektedir.

Uygun yöntem ve materyallerle okuma becerisi desteklenmeyen ve disleksi ile tek başına mücadele etmek zorunda kalan çocuk sadece akademik hayatında başarısız olmakla kalmaz aynı zamanda birçok duygusal sorunla da savaşmak zorunda kalır. Bu farklılık ne kadar erken teşhis edilir ve müdahale edilirse çocuğun benliğine vereceği zararında o denli önüne geçilmiş olunur. PREP okumayı geliştirme programı disleksili çocuklar için en ideal programdır.

Özgül Öğrenme Güçlüklerinin Alt Tipleri;

• Disleksi: Yukarıdaki yazımızda da bahsettiğimiz gibi disleksi okuma güçlüğü demektir.
• Diskalkuli: ”Calculia” kelimesinden gelir, hesaplamak demektir. Diskalkuli ise hesaplama, aritmetik ve sayısal işlemler ve konularda yaşanan güçlüğü ifade eder.
• Disgrafi: ”Grafi” kelimesinden gelir ve yazmak demektir. Disgrafi ise yazı bozukluğu anlamına gelir.
  
  Not: Tam adı Özel (özgül) Öğrenme Güçlüğü olan bu akademik sorunların tümü için Disleksi kelimesi kullanılmaktadır.

Çocuğumda Disleksi Olduğunu Nasıl Anlarım?

Disleksinin Genel Belirtileri Nelerdir?

• Okumaya karşı olumsuz bir tutumları vardır ve kitap okumak onlar için işkencedir. Uydurarak okurlar.
• Okurken sık sık esnerler. Dikkatleri çok kolay dağılır. Okuma hızları oldukça yavaştır. Okuma yerini sık sık kaybederler.
• Genelde heceleyerek okurlar. Okurken kelime, harf, bazen de satır atlarlar. Konuyu anlamakta zorlanırlar. Ama başkası okuyunca daha rahat anlarlar.
• Yazı yazmada güçlük yaşarlar. Belirginlik ve form bozukluğu vardır. Yazı yazarken çok bastırır ya da çok silik yazarlar. Kâğıda çok yakından bakarlar.
• Gecikmiş konuşma ya da telaffuza ilişkin sorunlar yaşarlar.
• Konuşurken anlama en uygun kelimeyi seçmede zorlanırlar. Sıklıkla “Şey” kelimesini kullanırlar.
• Yer-yön kavramları (Sağ, sol, kuzey, güney, doğu, batı, içinde, dışında, üstünde, altında) konusunda sorunlar yaşarlar. Sağlarını sollarını karıştırırlar.
• Analog saati öğrenirken zorlanırlar.
• Harfleri ters okurlar ya da ters yazarlar. Özellikle ‘b’ ve ‘d’, ‘p’ ve ‘b’, ‘m’ ve ‘n’ harfini karıştırırlar. ‘E’ harfi yerine 3, ‘ve’ kelimesi yerine ‘ev’ yazma, “yok” kelimesi yerine “koy” yazma, ‘F’ harfini ‘V’, ‘S’ harfini ‘Z’ gibi işitme.
• Hecelerin seslerini karıştırırlar ya da sessiz harflerin yerini değiştirirler (portakal yerine porkatal yazmak) Sıklıkla yazım hatası yaparlar.
• Rakamları ters yazarlar. (6 yerine 9 yazma) Rakamların yerlerini değiştirirler. (15 yerine 51 gibi.)
• Sıralama gerektiren öğrenmelerde zorluk yaşarlar. Geriye doğru saymada çok zorlanırlar. İşlem basamaklarını karıştırırlar.
• Çarpım tablosunu öğrenmede zorluk yaşarlar.
• Görsel ve işitsel hafıza becerileri konusunda zayıftırlar.
• Soyut düşünmekte zorlanırlar. Bilgiyi somutlaştırmaya ihtiyaç duyarlar.
• Zihinden işlem yapmakta zorlanırlar. Parmaklarını sıklıkla kullanırlar.
• Matematikteki toplama, çıkarma, çarpma ve bölme gibi işlemleri temsil eden sembolleri karıştırırlar.
• Kesirler, Oran-Orantı konularında zorlanırlar.
• Genellikle dikkat eksikliği sorunu yaşarlar.
• Özgüvenleri düşüktür ve ödev yapmak istemezler. Ödev yaparken sıklıkla yardım alırlar. Ebeveynlerinin ödev yaparken onlara eşlik etmesini isterler.
• Yazı yazmaktan hoşlanmazlar. Yazı yazmayı gerektiren çalışmalardan kaçınırlar.
• Kâğıdı kullanırken açısını değiştirirler. Bir şekli kopya ederken aynalama yaparlar.

Disleksili bir Öğrencinin Yazı Örneği

Orijinal Metin: Sahibinin üzüldüğünü gören kedi konuşmaya başladı: “Üzülme, bana bir çanta bir çift de çizme bulursan ne kadar şanslı olduğunu göreceksin” dedi.  

Yazının Değerlendirmesi: Yazı 3. sınıfa yeni başlamış Disleksili bir öğrenciden alınmıştır. Öğrenci matematik dersinde sınıfın en iyilerinden biriyken okuma-yazma gerektiren derslerde, özellikle Türkçe dersinde en çok zorlanan öğrencilerin başında gelmektedir.

Disleksi Neden ve Nasıl Olur?

Gebelik sürecinde bebeğin beyin gelişimi oldukça ilginçtir. Normal koşullarda beynin sağ ve sol yarımkürelerinin gelişimi eşzamanlı olarak tanımlanır. Beynin sağ yarımküre gelişiminin sol yarımküresinden bir hafta daha önce tamamlandığı; ayrıca her iki cinsiyetteki bebekte de beyin gelişimi esnasında salgılanan hormonlar değişiklik göstermektedir. Bu hormonal farklılıklar yarımküre gelişimini geciktirici bir etki yaptığı sanılmaktadır. Bu süre içinde de, zaten gelişmesi tamamlanmamış olan sağ yarımküre, dil becerileri için baskın olması gereken sol yarımkürenin bağlantı kuracağı yerlerle kendisi bağlantılar kurar, bebeğin dil gelişimini sağ yarımküre görsel-uzamsal becerileri baskılamış olur. Böylece, hormonal farklılıklar sonucu erkek bebekler arasında kızlara kıyasla, dil gelişiminin baskılanması, görsel-uzamsal becerilerin daha çok gelişmesi ve solaklık daha çok görülür.

Disleksi Bozukluğunun Erken Belirtileri Var Mıdır?

Evet vardır. Özellikle 0-6 yaş döneminde aşağıdaki belirtiler takip edilirse yönetilmesi ve iyileştirilmesi de erken olur. Aşağıdaki belirtilerden birini bile gösteren çocuğa yaşıtların seviyesine gelmesi için destek verilmesi gerekir.

• Geç konuşmak en sık görülen erken belirtilerden biridir. 20. Ayına gelen bir çocuğun başkalarının da anlayacağı şekilde en az 10 kelimeyi net şekilde söylemesi beklenmektedir.
• Artikülasyon sorunları yani bazı kelimelerin ve harflerin telaffuzunda sorun yaşamak. Bu durum maalesef ebeveyn ve çevre tarafından ‘’sevimli’’ olarak algılanır ve bu nedenle çokça pekiştirilir. ‘R’ harfini ‘Y’ gibi söylemek, ‘arı’ yerine ‘ayı’, ‘geliyorum’ yerine ‘geliyoyum’ demek en sık rastlanan telaffuz hatalarındandır.
• Basit, temel kelimeleri karıştırmak (gelmek, gitmek, gibi)
• Sözcük, hece çevirmek; 5-6 yaşına gelmiş olmasına rağmen tepsi yerine ‘tespi’, portakal yerine ‘porkatal’, araba yerine ‘abara’ gibi.
• Sözel yönergeleri dinleme ve izlemede güçlük
• Harf-ses ilişkisini öğrenmede güçlük, tuvalet yerine ‘tulalet’ gibi.
• Sayı, harf, renk öğrenmede güçlük.
• Geometrik şekilleri çizmede güçlük.
• Dikkat ve konsantrasyon güçlükleri.
• Yön karıştırmak.
• Zaman ve mekân sorunları, 4-5 yaşına rağmen dün, bugün ve yarın kavramlarını karıştırmak gibi.
• El tercihinde gecikme.
• Kazaya yatkınlık, sakarlık.
• Koordinasyon güçlüğü (bisiklet sürme, ip atlamada güçlük).
• Kalemi hatalı tutma

Tanılamada Kullanılan Test ve Yöntemler Nelerdir?

• Wechsler Çocuklar İçin Zekâ Testi (WISCR-4)
• Özgül Öğrenme Güçlüğü Bataryası
• Okuma Testi
• Yazma Testi
• Alfabenin Harfleri
• Günler ve Ayları Sırası ile Söyleme
• Sorulan Sorulara Yanıt Verme (sıraya koyma becerisi)
• Toplama Soruları
• Çarpma Soruları
• Gessel Şekilleri (el-göz koordinasyonu, ince motor beceri)
• Saat Çizme Testi
• Head sağ/sol Ayırt Etme
• Harris Lateralleşme (el, göz ve ayak kullanımındaki üstünlüğü)
• Nöropsikolojik testler
• Mangina Testi (MT): Boyut, yön ve uzaysal yönelim
• Çizgi Yönünü Belirleme Testi (ÇYBT): Görsel- uzaysal algı, yönelim
• Sayı Dizisi Öğrenme Testi (SDÖT): Öğrenme, kısa süreli bellek
• Görsel İşitsel Sayı Dizileri Testi B Formu (GİSD-B): Kısa süreli bellek
• İşitsel Sözel Öğrenme Testi (AVLT): Kısa süreli bellek, sözel öğrenme, anlık ve gecikmeli bellek uzamı, geriye bozucu etki, serbest hatırlama, tanıma.

Disleksili Öğrencilerin Yasal Hakları Nelerdir?

Avrupa, ABD ve bazı ülkelerde Disleksili öğrencilere verilen bazı haklar şunlardır;

• Sınavlarda fazla süre verilmesi,
• Yabancı dil dersinin notlarının büyük kısmının sözlü sınavlardan verilmesi,
• Kelimelerin doğru yazılışlarının bir sözlükten kontrol edilmesine izin verilmesi,
• İmla hatalarına veya çirkin yazıya not kırılmaması,
• Ödevlerinin hazırlanmasında bilgisayar kullanımına izin verilmesi,
• Sınıf önünde sesli okuma zorunluluğundan muafiyet gibi birçok haklar verilmektedir.

Not: Ülkemizde ise öğrenci tarafından talep edildiği takdirde merkezi yapılan bazı sınavlarda disleksili öğrencilerin okuma hızlarının düşük olması nedeniyle bir okutman tarafından sınav soruları öğrenciye okunabilmekte.

DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) tanılı öğrenciler MEB’in 02.09.2008 tarihinde yayınlanan B.08.0.ÖRG.0.20.0301/3601 sayılı Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Uygulamaları konulu 2008/60 numaralı kaynaştırma eğitimi ile ilgili genelgede belirlenen haklardan yararlanabilmektedirler.

Disleksi Bozukluğu Olan Öğrencilerin İlaçla Tedavisi Mümkün Müdür?

Hayır. Uluslararası birçok bilimsel kurum ya da kuruluşun ortak tespitidir ki ilaç tedavi etmez. Yani öğrenme güçlüğü bir psikiyatrik bozukluk değildir. Psiko-pedagojik yaklaşımlarla giderilmeye çalışılır, tedavi edilir veya yönetilir.

NOT: Öğrenme bozukluğu teşhis testleri ve terapi / tedavilerini İstanbul Kadıköy adresinde hizmet veren Saygın Psikoloji‘nin uzman psikologlardan oluşan ekibiyle çözebilirsiniz. Uzman Psikolog Ramazan Saygın Şimşek öncülüğünde güncel bilimsel tekniklerle bu durum bir sorun olmaktan çıkıyor. Çocuğunuzda öğrenme bozukluğu sorunu olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçerek çözüm için ilk adımı atabilirsiniz.

---

Disleksi Hakkında Sık Sorulan Sorular

---

Konu İle İlgili Videolarımız

---

Disleksi Nedir Konulu Podcast Yayınımız

Özgül Öğrenme Güçlükleri Disleksi Disgrafi Diskalkuli Konulu Podcast Yayınımız

Pandemide 1. Ve 2. Sınıf Öğrencilerin Okuma Yazma Öğrenme Durumu

---