DİKKAT EKSİKLİĞİ ve HİPERAKTİVİTE

Dikkat Eksikliği Nedir?

Bu sorunun tıbbi adı “Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite (aşırı hareketlilik) Bozukluğu”dur (DEHB). Terimin orijinali “Attention Deficit Hyperactivity Disorder” (ADHD) olarak adlandırılır.

Tıbbi desteği, daha doğrusu tanılamayı kolaylaştırmak için eskiden farklı anılan bozukluklar, ruhsal bozuklukları tanılama el kitaplarından olan DSM-III’ten itibaren “Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu” olarak aynı çatı altında ele alınmaya başlanmıştır.

DEHB akademik, zihinsel ya da öğrenme sorunlarının yanında davranış ve duygusal sorunları da barındıran bir kavramdır. Bütün bu sorunların birlikte ele alınarak değerlendirilmesinin ana amacı üçünün de ortak sorununun “dikkat bozukluğu” olmasıdır.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun 3 alt tipi vardır;

• Dikkat eksikliği olan tip
• Hiperaktivitesi olan tip
• Dürtüselliği olan tip

Bir de bunların yanında birden fazla bozukluğu barındıran karışık (mix) olan tip vardır. Her alt tipi ayrıntılı olarak açıklanacak bu yazımızda dikkat bozuklukları için daha kolay anlaşılması ve yaygın olarak kullanılması açısından Dikkat Eksikliği kavramı kullanılacaktır.

Acaba Çocuğumda Dikkat Eksikliği / Dağınıklığı Var mı?

Dikkat Eksikliği Belirtileri

Dikkat Eksikliği Olan Çocuğun Özellikleri

• Dikkatini uzun süre veremez
• Sabırsız- acelecidir
• Zamanı iyi kullanamaz
• Sorumsuzdur
• Çabuk parlar- ani tepkiler
• Dağınıktır- eşyalarını kaybeder
• Okul başarısı kararsızdır
• Hataları tekrar eder
• Çok konuşur
• Yerinde duramaz
• Çok merhametli ya da acımasızdır
• Düşünmeden konuşur
• Maymun iştahlıdır
• Hayırdan anlamaz
• Geç yatmak ister
• Sabah zor uyanır
• Okula gitmek istemez
• Verdiği sözleri tutamaz

NOT: Eğer yukarıdaki belirtilerden en az ikisini EVET diyorsanız mutlaka uzmanınızdan yardım alın.

Dikkat Eksikliğinin Nedenleri Nelerdir?

• Ateşli havale
• Kalıtım
• Doğum zorluğu
• Anne sütü almama ya da yeterli alamamak
• Kafa darbesi
• Yetiştirilme tarzı ve çevresel faktörler
• Duygusal travmalar

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun Alt Tipleri

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun 3 alt tipi vardır;

Dikkat eksikliği olan tip:

Atilla’nın Hikâyesi:

Atilla arkadaşları tarafından çok sevilen çocuktu. Öğretmeninse aklı karışıktı. Atilla bazen öğretmenini şaşırtacak derecede cevaplar verirken bazen de hiç bilmiyormuş gibi davranıyordu. Ödevler bazen mükemmel yapılırken bazen yarım yamalak geliyordu. Daldığı için öğretmeni sürekli onu uyarmak zorunda kalıyordu. Sınavlardaki dalgalanmalar çok açıktı. İlk beş altı soru doğru, sonraki beş altı soru arka arkaya yanlış, sonra tekrar arka arkaya doğrular geliyordu. Notları da dengesiz olunca durumu aileye açtı. Aile abladan dolayı konu hakkında bilgiliydi. Çünkü ablası da buna benzer zorluklar yaşamıştı.

Uzmanla görüşen ailesi Atilla ile ilgili şu bilgileri verdi:

• Sürekli “unuttum, hatırlamıyorum” diyor.

• Sürekli “öf sıkıldım, elim ağrıdı” diyor.
• “Ders yapmak istemiyorum” diyor.
• Hem okurken hem de yazarken hece ve harf atlamaları yapıyor.
• İzin versek saatlerce televizyon ya da bilgisayarla vakit geçirecek.
• Bazen dalıyor.
• Yerinde duramıyor.
• Derslere odaklanamıyor.
• Kitap okuma ve yazmada çok zorlanıyor.

Terapi öncesi Atilla’nın Yazı Örneği

Orijinal Metin:
Sahibinin getirdiği çizmeleri giyen kedi çantasını da alarak ormanın yolunu tuttu. Artık o sıradan değil çizmeli bir kediydi. Çizmeli kedi ormanda hiç vakit kaybetmeden çantasına ot koydu. Yere yatarak ölmüş numarası yaptı. Bir süre sonra şaşkın bir tavşan çantanın içine girer girmez kurnaz kedi onu yakaladı. Şimdi sıra sahibine isim bulmaya gelmişti: Karabaş Prensi.

Yazının Değerlendirilmesi
İlk uygulamada alınan yazı örneğinde belirgin bir şekilde hatalar görülmektedir. Getirdiği‛ kelimesi yerine ‚ketirdiği‛; ormanda‛ yerine ‚ormamanda‛ Karabaş‛ yerine‚ Karadas‛ gibi yapısal hatalar göze çarpmaktadır. İlaveten virgül, nokta gibi birçok noktalama işaretlerinde de hatalar mevcuttur.

Terapi Sonrası Atilla’nın Yazı Örneği

Hiperaktivite olan tip:

Emir’in Hikâyesi:

Emir’in hareketliliği küçük yaşlardan belliydi. Emeklemeden yürümeye başlamıştı. Zaman zaman çevreye ve eşyalara zarar verse de ailesi “Erkek çocuk, olacak o kadar. Biz de küçükken yaramazdık” deyip geçtiler. Emir ilkokula başladı. Dersi dinlememesine rağmen okuma-yazmayı öğrenmede başarılıydı. Ama yazısı çivi yazısı gibiydi. En çok tuvalete giden öğrenci oydu. Emir’i sırada oturtmak mümkün olmadığı gibi arkadaşları da ona uymaya başlamıştı Artık diğer veliler de şikâyetçiydi, çocuklarını sınıftan almakla tehdit ettiler.

Anne ve babası çaresiz bir psikiyatri kliniğine gitti. Malum hemen ilaç yazdılar. İlaç konusunda ailenin kafası karışıktı ama mecburlardı. En büyük korkuları Emir’in dışlanmasıydı. Aradan haftalar geçti. İlaç hiçbir yarar sağlamadığı gibi iştahsızlık ve uykusuzluk sorunları baş göstermişti. Aile çaresizdi. Çok sevdiği çocuklarının ellerinden kayıp gittiğini düşünüyorlardı. Ailenin yorgunluğu gözlerinden okunuyordu. Emir’e dur demekten, şikâyetlerden yorulmuşlardı. Aslında zarar vermek isteyen biri değildi, iyi niyetliydi; ama kontrol edemediği davranışlar sorun oluyordu. Ders çalıştırmak için bir öğretmen tutmak zorunda kalmışlardı. Hoplaya zıplaya ancak yapılıyordu ödevler. Aile; yatma saati, temizlik, öz bakım, televizyon izleme ve bilgisayar kullanım süresi konusunda kural koymakta çok zorlanıyordu.

Emir’in Terapi Öncesi Yazı Örneği  

Orijinal Metin: Çizmeli Kedi Uzun yıllar önce yaşlı değirmenci miras olarak büyük oğluna değirmenini, ortanca oğluna eşeğini ve en küçük oğluna da kedisini bıraktı. En küçük oğlu bu duruma çok üzüldü. Sahibinin üzüldüğünü gören kedi konuşmaya başladı: “Üzülme bana bir çanta bir çift de çizme bulursan ne kadar şanslı olduğunu göreceksin” dedi. Kedinin konuşmasına çok şaşıran sahibi isteklerini zaman geçirmeden yerine getirdi. Yazının değerlendirilmesi Genel olarak bakıldığında belirgin bir form bozukluğu göze çarpmaktadır. Sayfanın kullanımında ne kadar zorlandığı görülüyor. Satırın başıyla sonu arasında belirgin bir düzen bozukluğu görülmektedir. Kelimeler arasındaki boşluklara dikkat edilmemiş. İşiterek yazmada duyduğu kelimeleri kolay unutmasından dolayı bazı kelimelerde tekrarlar göze çarpmakta. Özellikle işiterek yazmada noktalama işaretleriyse neredeyse hiç kullanılmamış.

Emir’in Terapi Sonrası Yazı Örneği

Yazının Değerlendirilmesi 

Dikkat edilecek olursa en önemli farkın ilk yazının süresi ile ikinci yazının süresi olduğu görülecektir. İlk uygulamada 6’29” (6 dakika 29 saniye) süren yazı, ikinci uygulamada 3’59” (3 dakika 59 saniye) olmuştur. Yazı hızı neredeyse iki katına çıkmıştır. Dikkatin süresinin iyileşmesi yazı süresine önemli oranda etki etmiştir. Diğer önemli farksa yapılan hataların neredeyse tamamen düzelmesidir. Yazının formunda da olumlu değişim göze çarpmaktadır.   

Dürtüsel Olan Tip:

Efe’nin Hikâyesi:

Efe arkadaşları tarafından sevilen bir çocuk değildi. Sınıfın en konuşkan çocuğuydu. Her şeye, her kişiye cevap veriyordu. Yerli yersiz espriler yapıyordu. Şakalarından dolayı arkadaşlarıyla sürekli tartışıyor, bazen kavga ediyor, sürekli de şikâyet geliyordu. Adı ‚yaramaz‛a çıkmıştı. Verdiği sözleri tutamıyordu. Evde de durum farklı değildi.

Aileyle yapılan görüşmede Efe hakkında şu bilgileri verdiler:

Okuldan sürekli şikâyetler geliyor. İki kez okul değiştirmek zorunda kaldık.

• Hiç arkadaş edinemiyor, tanıştığı kişilerle mutlaka bir sorun yaşıyor.
• Sürekli konuşmak istiyor, her şeye cevap vermek istiyor.
• İstekleri hemen yerine gelmediğinde evde fırtınalar esiyor.
• Alış-veriş merkezlerinde kendini kaybediyor, ne yapacağını, ne alacağını şaşırıyor. Aldıklarının kıymetini hiç bilmiyor.
• Geceleri altını ıslatıyor. Tırnak yiyor, kalmayınca etlerine geçiyor.
• Ders çalıştırmak çok zor, yapsa da alelacele, eksik gedik yapıyor.
• Öğrendiklerini çok çabuk unutuyor.
• Temizlik kurallarına dikkat etmiyor, odası çok dağınık.
• Bilgisayar karşısında adeta bir melek oluyor, bilgisayarı verin günlerce, hatta haftalarca başından kalkmaz. Dövüş ve savaş oyunlarına çok meraklıdır. Küçükken de silahlara çok düşkündü.

Efe’nin Tedavi Öncesi Yazı Örneği

Yazının Değerlendirilmesi
Yazıya dikkat edildiğinde ilk göze çarpan satırlar bitmeden diğer satırlara geçilmiş olmasıdır. Dürtüsellik belirtileri gösteren çocuklarda en sık göze çarpan hatalar, acelecilik ve dikkatsizlikten kaynaklanan hatalardır. Kelime atlamalar ve noktalama işaretlerine dikkat etmeme sık görülür. Aceleci olmalarından dolayı yazıyı daha hızlı yazmaları beklenir. Sürenin normalden daha uzun olmasının asıl nedeni sık sık başka konular hakkında konuşma ya da aklına gelen her şeyi söyleme isteğinden kaynaklanır.

Efe’nin Tedavi Sonrası Yazı Örneği

Yazının Değerlendirilmesi
Önceki yazı örneğine göre tüm hatalar düzeltilmiş görünüyor. Yazma süresinde 1 dakikalık azalma var. Cümleler satır sonuna kadar devam ettirilmiş. Noktalama işaretleri yerinde kullanılmış.

Dikkat Eksikliği İlacı

Zorunlu kalınmadığı sürece dikkat eksikliği sorunlarının çözümü için ilaç kullanımını tavsiye etmiyoruz.

Dikkat dağınıklığını önleme eğitimleriyle, hem çocuğun hem de ebeveynlerin belli programlar dahilinde ilaçsız bir şekilde bu sorunun üstesinden gelmelerini sağlıyoruz. Uyguladığımız dikkat eksikliği terapi teknikleri, temel olarak beyni en etkili biçimde kullanmanın yollarını uygulayarak öğretmektir. 

Dikkat Dağınıklığının Artık İlaçsız Çözümü Mümkün

Anne kaygılıydı, tahammülü kalmamıştı. Oğlu B. 6. sınıfa başlamış, SBS sınavına girecek. Güzel bir okul, iyi bir dershane seçilmişti, hatta birkaç dersten özel ders alıyordu ama B.’nin ders notları hala düşüktü, deneme sınavlarının sonuçları ise hayal kırıklığı. Birçok kişi “Çok zeki, çalışırsa yapar.” diyordu ama B. bir türlü ders çalışmıyor ve başarılı olamıyordu. Bir hedefi yoktu. Okuldan zaman zaman şikayetler geliyordu. Önceden anne ile ders çalışan B. şimdi annesinin, odasına bile girmesini istemiyor artık söz de dinlemiyordu.

B. sürekli bilgisayar oyunları oynamak istiyordu. Daha önce bir doktora gidilmiş, doktor “dikkati dağınık” demiş ve istemeyerek de olsa ilaç kullanılmış buna rağmen ders başarısı hala istenilen seviyeye gelmemişti. Anne ile görüşme yapıldıktan sonra hamilelik döneminde bile, çocuğun karnında hareketli olduğu, doğumun biraz zor geçtiği, emeklemeden yürümeye başladığı, 2-3 yaşlarında konuşmanın başladığı, ailenin ilk torunu olduğu için aşırı sevildiği ve her istediğinin yapıldığı, kreş öğretmenlerinin hareketli bir çocuk dediği, 1. sınıfın ilk zamanlarında sıraya oturmakta, kurallara uymakta, ders çalışmakta zorlandığı ve isteksiz olduğu, bu yüzden hep anne yardımı ile ders çalıştığı, bilgisayar oyunlarına çok meraklı olduğu, hatta izin verilse tüm zamanını bilgisayar oyunlarıyla geçireceği, bunun yanında arkadaşlarının sevdiği ve cana yakın bir çocuk olduğu bilgileri alındı.

B. ile yapılan detaylı bir inceleme ve testten sonra ortaya çıkan durum; Dikkat Eksikliği (dikkati dağınık tip). Evet bazılarının dediği gibi “zeki çocuk” ama bu teşhis(!) sadece birkaç alanda geçerli. Örneğin soyut zeka ve muhakeme becerisi iyi düzeyde; ancak işleme dayalı işlemlerde, örneğin aritmetik, matematik gibi alanlarda maalesef sıkıntılar var. Bununla beraber ortaya çıkan asıl sorun anlamanın, kavramanın normal olmasına rağmen B.’nin gördüğü bilgileri hemen unutması, hatırlamakta zorlanması, nasıl ders çalışması gerektiğini ve bilgiyi nasıl işleyeceğini / işlemleyeceğini bilmemesiydi. Bu döngü anlama → unutma, anlama → unutma…) sürekli devam ettiği için artık öğrenme, ders, bilgi vs. her şey onun için sıkıcı ve zor gelmeye başladı.

Bu, sürekli diyet yapmaya çalışan ama hiç kilo veremeyen bir kişinin, artık diyet yapmaktan sıkılması gibi bir durum. Sınıf ilerledikçe daha önce edinilen bilginin hatırlanması ve üzerine bilgi inşa edilmesi gerekmekte, geçmiş temel bilgiler unutulduğu için yeni öğrenmeler gittikçe zorlaşmaktır.   

Aslında annenin, babanın ve öğretmenlerin yapmaya çalıştığı B.’nin daha iyi kaynaklardan yani daha iyi okul, daha iyi dershane ve daha iyi öğretmenlerden daha fazla bilgi almasını sağlamak, ama sorun B.’nin okulunda, dershanesinde, öğretmenlerinde ve bilgi alabilmesinde değil beynini nasıl kullanacağını bilmemesinden kaynaklanmakta. Temeli sağlam olmayan bir inşatta yüksek katlar çıkmaya çalışmak gibi bir durum yani. B.’nin dikkat düzeyi, dikkat ve konsantrasyon becerileri, bilgiyi alma-işleme-hatırlama stratejileri, hızı, motivasyonu, hedefleri, alışkanlıkları, deneyimleri, duyguları, artıları ve eksileri bilinirse doğru bir “yol haritası” çıkarılabilir. Çünkü Öğrenmenin birinci koşulu “dikkat” etmektir.

Ailelerle görüşme yaparken paylaştığım bir benzetmemi sizinle de paylaşmak istiyorum. Bir koşu yarışının olduğunu düşünün, atletlerin hepsinin bacak kasları kuvvetli, yarışı başarıyla tamamlamak için yeterli. Ama dizinde bir problem olduğu için çocuğumuz aksayarak, topallayarak koşuyor. Dizindeki sorun giderilse o da diğerleri gibi koşacak. Dizindeki sorun yüzünden koşmaktan, yarışmaktan çok sıkılıyor, koşmak ona gittikçe zor geliyor, “Ben güçsüzüm, ben topalım.” diyor, özgüvenini yitiriyor ve koşuyu bırakmak istiyor. 

Dikkat dağınıklığını önleme eğitiminin amacı; diğer bir ifadeyle çocuğun dizindeki problemin doğru tanınmasına yardımcı olmak, anlaşılmasını sağlamak ve ilaçsız nasıl ilerleyeceğini göstererek çocuğun daha iyi koşmasını sağlamaktır.

Genel olarak beyni en etkili biçimde kullanmanın yollarını göstermektir. 

Dikkat eksikliği veya diğer adıyla dikkat bozukluğu ve hiperaktivite sorunları ile ilgili ilaçsız terapi çözümlerimiz için İstanbul Kadıköy merkezli Saygın Psikoloji terapi merkezimize gelerek bizden yardım alabilirsiniz.

---

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Hakkında Sık Sorulan Sorular

---

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Hakkında Doğru Bilinen Yanlışlar

YANLIŞ: Dikkat Eksikliği sadece dikkat ve öğrenmeyle ilgili bir sorundur.

DOĞRU: Dikkat Eksikliği, dikkat ve öğrenmenin yanında davranış ve duygusal sorunları da barındıran bir gelişim sorunudur.

YANLIŞ: Hiperaktif çocuklar zekidir.

DOĞRU: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivitesi olan çocuklar tıpkı diğer çocuklar gibi, normal, normalaltı ya da normalüstü zekâya sahip olabilirler. DEHB var olan zekâ potansiyelini kullanmakta çocukların önüne bir engeldir.

YANLIŞ: Bu çocuk saatlerce, hiç kalkmadan TV izleyebiliyor. Bence dikkat sorunu yok.

DOĞRU: Çocukların saatlerce TV izleyebilmesi Dikkat Eksikliği olmadığını göstermez. Çünkü TV izlemek yüksek bir beyin aktivasyonu, enerjisi gerektirmez. Hatta uzun süre TV izlemek Dikkat Eksikliğini iyice arttırır.

YANLIŞ: İlaç Dikkat Eksikliğini tedavi eder.

DOĞRU: Hiçbir ilaç Dikkat Eksikliğini tedavi etmez. Tedavi uzun soluklu psiko-pedagojik destekle mümkündür.

YANLIŞ: Bazı bitkiler ya da besinler Dikkat Eksikliğini iyileştirir.

DOĞRU: Dikkat süresini olumlu etkilediği iddia edilen besinler olsa da şu ana kadar Dikkat Eksikliğini iyileştiren eden hiçbir bitki ve besin bulunamamıştır.

YANLIŞ: Eskiden yaramaz denilen çocuklara şimdi Hiperaktif deniyor. Bu doktorların bir uydurmasıdır.

DOĞRU: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite yaramazlığa indirgenemeyecek kalıtımsal ve gelişimsel bir bozukluktur.

YANLIŞ: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite çocukken olan sonradan geçen bir sorundur.

DOĞRU: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite tedavi edilmezse yetişkinlikte de aynen devam eden bir bozukluktur.

---

Bu konuyla ilgili Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü sayfasına da bakmak isteyebilirsiniz.

---

DİKKAT EKSİKLİĞİYLE İLGİLİ VİDEOLARIMIZ

---

Podcast: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

---