Hiperaktivite ve dikkat eksikliğinin birlikte anıldığını ama birbirinden oldukça farklı kavramlar olduğunu belirten Evlilik ve Çocuk Terapisti Uzman Psikolog Ramazan Şimşek, dikkat eksikliğinin nedenleri ve tedavisi hakkındaki sorularımızı yanıtladı.
Çocuğunuz Sürekli Dalgınsa
Öncelikle dikkat eksikliği nedir?
Dikkat eksikliği genel olarak hiperaktivite ile birlikte anılır ama hiperaktiviteden oldukça farklıdır. Birlikte ele alınmasının ana amacı ikisinin de ortak sorununun “dikkat bozukluğu” olmasıdır. Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu DEHB (DSM-IV) olarak adlandırılan durumun alt tipleri;
- Dikkat eksikliği olan tip
- Hiperaktivitesi olan tip
- Dürtüsel olan tip
- Karışık (mix) olan tip
Aileler çocuklarında dikkat eksikliği olduğunu nasıl anlayabilirler?
- Dikkat eksikliği olan öğrenci sık sık dalar.
- Daha yavaş hareket eder, genelde unutkandır.
- Okul araç-gereçlerini unuttuğu gibi akademik bilgileri de unutur.
- Genelde yazısı bozuktur.
- Ders ve ödevlere karşı isteksizdir.
- Yavaş okur ve ödevleri normalden daha uzun sürede yapar.
- Ödevlerde özellikle de sınavlarda bildiği halde dikkatsizce hatalar yapar.
- İnternet oyunlarına düşkündürler.
- Dikkat eksikliği denilmesinin nedeni dikkatini gerekli ve yoğun olarak verememesidir. Dikkat eksikliği aynı zamanda akademik bir disiplin sorunudur.
Nasıl ve neden ortaya çıkar?
Yıllardır yapılan araştırmalar göstermiştir ki dikkat eksikliğinin en önemli nedeni genetik faktörlerdir. Bunun yanında yaşanan duygusal travmalar, ikinci sırayı almaktadır. Üçüncü sırada ise yetiştirme tarzındaki yanlışlar gelmektedir.
Belli bir yaş sınırı var mı, kimlerde görülür?
Belli bir yaşı yoktur, her yaşta görülebilir. Ama en yoğun görüldüğü dönemler ilköğretimin ilk yılları ve ergenlik yıllarıdır. Gelişim döneminde görülmeyip de ilerleyen yaşlarda görülen dikkat eksikliğinin altında başka nedenler (hastalıklar, kullanılan ilaçlar, stres vs.) aranır.
Bu durumla nasıl başa çıkılır?
Dikkat eksikliği ile başa çıkmanın birçok yolu vardır. En etkili yöntem ise psiko-pedagojik yaklaşımlardır. Psiko-pedagijik yaklaşımın iki temel hedefi vardır; birincisi çocuğun bilişsel, bellek, öğrenme, bilgiye dikkat verme ve çevre ile iletişimi gibi psikolojik boyutunu içerirken; ikincisi çocuğun davranışlarını olumlu hale getirmeyi hedefleyen pedagojik boyutudur.
Nasıl tedavi ediliyor?
En yaygın olan tedavi yöntemleri ilaç ve psiko-pedagojik tedavi yollarıdır. İlaç kullanımı hakkında birçok tartışma hatta tedavi edip etmediğine dair süregelen karmaşa mevcuttur. Doğrusu ilaç tedavi etmez. İlaç çocuğu doğal olmayan yollarla sakinleştirir ve çocuğun o süre içinde dikkatini vermesini bekler. Bu ilaçların etken maddesi olan amfetamin, hala tartışma konusudur. İlaç çocuğa bir davranış ya da yöntem öğretmez.
Psiko-pedagojik yaklaşımda ise çocuk tüm yönleriyle ayrıntılı olarak incelenir ve kişiye özgü bir yol haritası çıkarılır. Evde neler yapılmalı, anne-baba nasıl davranmalı, öğretmenler nasıl yaklaşmalı ve uzman kişi neler yapmalı sorularının cevapları bu yol haritasında belirlenir. Tedavi bir süreçtir ve en doğru ifade dikkat eksikliği ile başa çıkma ve yönetmelidir.
Dikkat eksikliği bireyin yaşamını ne yönde ve nasıl etkiler?
Dikkat eksikliği en çok akademik hayatı etkiler. Okul ve öğrenme hayatı yoğun dikkat ve konsantrasyon gerektirir. Gerekli yerde ve gerektiği kadar dikkatini veremeyen çocuk yeterince başarı gösteremez. Yapılmayan ödevler, bozuk yazı, sınavda beklenen başarının gelmemesi okulda olduğu gibi aile içinde de sıkıntılara yol açar Zeka becerileri genellikle normalden yüksek olan bu çocuklardan beklentinin yüksek olması da tartışmaları artırmaktadır.
“Zeki ama çalışmıyor” sözü tam da bu kişiler için bulunmuş bir sözdür. Bunun dışında yaşamı en çok etkilediği noktalar ise düzendir. Dikkat eksikliği olan kişiler genelde dağınık çalışmayı sevdiğinden yoğun düzen, dakiklik ve detay gerektiren iş ve durumlarda sıkıntı yaşarlar. Tabi bu durum ilişkilere de olumsuz yansıyabilir. Bunun yanında dikkat eksikliği olan kişilerin en önemli artıları yaratıcılık becerilerinin yüksek olmasıdır. Hatta bu çocuklara ‘uyurgezer dahiler’ bile diyebiliriz. Büyük sanatçıların birçoğunda bu özellikler varken, gerekli disiplin kazandırıldığında da büyük bilim insanı çıkma olasılığı yüksektir.
Dikkat eksikliği olan kişilere ve çocuğu olan ebeveynlere önerileriniz nelerdir?
- Bilgisayar oyunlarını ne kadar oynarlarsa o kadar iyidir.
- Olabildiğince doğal beslenin.
- Yapay, rafine, dondurulmuş ve hazır yiyeceklerden uzak durunuz.
- ‘Şeker’ yani doğal olmayan sofra şekeri, tatlılar, pastalar, hazır meyve suları, şekerlemeler, çikolatalar vs. dikkatin ve hafızanın düşmanıdır!
- Asitli içecekler içmeyin, içirmeyin.
- Beynin en iyi kullandığı doğal şekerler; kuru üzüm, kuru kayısı, kuru incir ve hurmadır.
- Gelişim döneminde tüketilen balık, dikkat ve hafızaya iyi gelir.
- Anne, baba ve çocuğun birlikte oynadıkları tüm oyunlar, çocuğun dikkatini geliştirir.
- Kuralları olan ve tutarlı davranan ebeveynlerin çocukları dikkat becerilerini daha iyi kullanır.
- Özellikle gelişim döneminde birlikte kitap okumak, okunan kitapların ve izlenen filmlerin özetini anlatmak dikkatlerini geliştirir.
- Okul öncesi alınan eğitim, dikkat ve belleği geliştirir.
- Özellikle ilkokul birinci sınıftan itibaren ders çalışma saatlerindeki düzen, dikkat ve konsantrasyon için son derece önemlidir.
NOT: Bu röportaj 17 Haziran 2014 tarihinde Hürriyet Gazetesinde yayınlanmıştır.