Kendine güvenmeyen, başarılı olacağına inanmayan çocukların yetersizlik duygusu yaşıyor olabileceğini vurgulayan Çocuk Terapisti Uzmanı Ramazan Şimşek, çocuklarda yetersizlik duygusunun nedenlerini ve bununla baş etme yollarını anlattı.
“Ben bu konuyu öğrenemem, ben bu işi yapamam, kendime güvenmiyorum, ya arkadaşlarım eleştirirse, ya annem-babam beğenmezse…” cümlelerini sık sık duyuyorsanız çocuğunuz büyük olasılıkla yetersizlik duygusu yaşıyordur.
Yetersizlik kaygısının yaşanması genel anlamda güven duygusuyla ilişkilidir. Bu duyguları yaşayan ve bu şekilde düşünen çocukları incelediğimizde en çok karşılaştığımız nedenler şunlardır;
Aşırı kaygılı ebeveyn tutumları
Eğer ebeveynlerden birisi sürekli kötü şeylerin olacağı endişesi yaşıyorsa bu endişe çocuklara da bulaşıyor. Çocuklar bir anlamda negatifi düşünmeyi ebeveynlerinden öğreniyorlar. “Hastalanacak, yeterince büyümeyecek, yeterince başarı olamayacak” ebeveynlerin en çok yaşadığı kaygıların başında geliyor.
Aşırı koruyucu ebeveyn tutumları
Kaygılı ebeveyn tutumlarına paralel olarak gelişen, ilaveten içinde “bağımlığı” da içeren durumdur. Bu tutumda olan anne ve babalar; çocuk üzülmesin, çocuk yorulmasın diye hemen her şeyi onun adına yaparlar. Örneğin 4-5 yaşına gelmiş olmasına rağmen hala yemeği onlar yedirir, 6-7 yaşına gelmiş olmalarına rağmen ayakkabısını onlar giydirir, elbiselerini onlar çıkarır. Buna benzer yaklaşımlar çocuğun özellikle ince kas becerilerinin geç gelişmesine neden olur. Zaten her şeyi anne-babası yapıyordur, çocuğun yapmasına gerek kalmaz. Çocuk “nasılsa annem ya da babam yapar” deyip kendini geliştirmez. Geliştirmeyen çocuk git gide anne ve babaya bağımlı hale gelir.
Mükemmeliyetçi ebeveyn tutumları
Bu tür ebeveynlerin sloganı “her zaman en iyisi olmasın” cümlesidir. Aslında ebeveynlerin çoğu bu cümleyi açıkça söylemez. Bunu bazen çocuğu başkalarıyla kıyaslayarak, çocuğu aşırı överek ya da yüksek hedefler koyarak dolaylı yoldan yaparlar. Mükemmeliyetçiliğin altında yetersizlik duyguları yatar.
Kusurluluk inancı
Doğuştan ya da sonradan oluşan engel, akademik başarısızlıklar ve yoğun eleştiriler sonrası oluşur. Çocuğun kendisi ya da çevresi sürekli akranlarıyla kıyas yaparak arada olumsuz yönde açık bir fark olduğunu gözlemler. Bunun sonucunda çocuk “kusurlu ve eksik” olduğuna güçlü bir şekilde inanır. Bu inanç oldukça dirençlidir ve yetişkin yaşlarda da devam eder.
Çocukluk depresyonu
Bu ifade her ne kadar tartışmalı olsa da önemli kayıplar sonrası oluşan ruhsal durumu anlatmaya çalışır. Anne ya da baba kaybı, deprem gibi afetler sonrası evini, arkadaşlarını kaybeden çocuk içine kapanmaya başlar. Kayıplar sonrası yaşanan yoğun değersizlik hisleri aynı zamanda yetersizlik hislerine neden olur.
Yetersizlik duygusu ile nasıl baş edilir?
- Çocuğunuza her ne olursa olsun gerçeği ve doğruyu ifade edin. Bu onun size ve kendine güven duymasına yardımcı olur.
- Çocuğunuza abartılı övgülerde bulunmayın, performansı ve durumu hakkında gerçekçi bir değerlendirme yapın. Böylece neyi doğru ve neyi yanlış yaptığı hakkında bilgisi olsun.
- Başarılarını, yaptıklarını görün ve tebrik edin.
- Onun kişiliği ile performansını ayırın. Performansının yüksek olması onu iyi bir insan, düşük olması da kötü bir insan yapmaz.
- Onu olduğu gibi kabul edin. Sevginize koşul koymayın ve sevginizle tehdit etmeyin. Onun kişiliği her zaman biricik ve tektir.
- Onun sağlığı, öğrenmesi, korunması hakkında aşırı kaygılıysanız bir uzmandan kaygınızı yönetme konusunda destek alın.
- Evde yapabileceği işler vermeniz, yardım istemeniz onun yeterlilik duygusunu artırır.
- Yapabileceği, becerebileceği işleri kendi başına yapmasına müsaade edin ki bu zevki yaşasın. Hataların doğal olduğunu ve her insanın yapabileceğini onunla paylaşın.
- Yaşadığı her soruna müdahale etmeyin, onun neler yapabileceğini gözleyin, biraz bekleyin ki problem çözme becerilerinin ortaya çıkmasına fırsat verin.
- Olumlu model olun. Özellikle eşler arası güvene, saygı ve sevgiye dayalı ilişkiler çocukların öz güvenini, yeterlilik duygusunu artırır.
- Yetersizlik duygusu ile baş etmekte zorlanırsanız bir uzmandan destek alın.