AnadoluJet Dergisi Aralık 2017 Sayısı:
Dahi çocuk nasıl anlaşılır?
Bu çocuklara nasıl yaklaşılmalı?
Uçakların, cep telefonlarının, bilgisayarın icat edilmediği bir dünyada yaşamanın nasıl bir şey olduğunu hayal edebiliyor musunuz?
Evet, gerçek şu ki geçmişin dâhi çocukları büyüyüp büyük icatlara imza atmasalardı ne bilim ne teknoloji ne de sanat asla günümüzdeki seviyesinde olamazdı. Peki ama dâhi kime denir? Dâhilik, sadece güvenilir zeka testleri psikometrik testlerle 140 IQ’nun üzerinde çıkanları değil olağanüstü yetenekleri olan kişileri de kapsar. Dâhiler fizik, dil, toplumbilim, felsefe, teknoloji, askeriye, sanat, edebiyat, resim gibi alanlarda doğuştan yetenekli, keşif ve icatlara imza atan, yepyeni fikirlerle değişim ve dönüşüm sağlayan kişilerdir.
“Neden” Değil, “Nasıl”
Bu çocuklarda göze çarpan ilk unsur düşünce yapılarındaki farklılıktır. Normalde çocuklar “Neden” sorusunu daha fazla sorarken bu çocuklar “Nasıl” sorularıyla dikkat çekerler. Kreatif düşüncenin kaynağı olan bu farklı düşünce yapısı, ileride imza atacakları buluş ve keşiflerin tohum hâlidir. Ulaşmak istedikleri hedefin çok net bir görselini beyinlerinde canlandırma yetisine de sahiptirler. Hedeflerinden kolay kolay vazgeçmezler.
Soyut düşünme becerilerinin yüksek olması kendi başlarına okumayı öğrenmelerini ve sayılara erkenden ilgi duymaya başlamalarını sağlar. “Zaman” kavramının da erken geliştiği bu çocuklar dün, bugün, yarın gibi kavramları ve saati çabucak öğrenirler.
Karmaşık Problemler Keyif Verir
Dâhi çocukların düşünme, hayal etme ve problem çözmenin merkezi olan prefrontal korteks bölgelerindeki aktivasyon, diğer yaşıtlarına göre oldukça yüksektir. Derin merak duyguları, uzun odaklanma becerileri ile sıkı birer araştırmacı adayıdırlar. Bu özellikleri sayesinde, öğrenirken bir sorunla karşılaştıklarında kolayca pes etmezler. İşin ilginç tarafı, zorluklar bu çocukları daha çok motive eder. Karmaşık problemler beyinlerindeki heyecan ve zevk noktalarını harekete geçirir.
Hafızadan sorumlu olan hipokampüs bölgeleri de daha aktiftir. Bir şeyi kolayca ezberleme ve ezberlediklerini de uzun süre belleklerinde koruyabilme özellikleri onların geniş bir sözcük dağarcığına sahip olmalarını sağlar. Akıcı konuşmaları ve yazma becerileri olan bu gruptan usta yazarlar çıkar.
Mükemmel hafızaları önemli detay, kavram, kuram, teorem ve ilkeleri sürekli akıllarında tutmalarını sağlar. Esneklik yetisi sayesinde yeni nöronal bağlantı kurma ve bu bağlantıları düzenleme işine nöroplastisite denir. Yeni bağ, yeni öğrenmeler demektir. Doğal olarak bu çocukların beyin plastisitesi diğerlerine göre daha yüksek olur, kısacası öğrendikçe öğrenirler.
Bunların dışında yüksek beyin fonksiyonları bazen usta yeteneklerin doğmasına da kapı açar. Heykeltıraşlar, cerrahlar, ressamlar, akrobatlar, sporcular ve sanatçılar deha sahibi bir beynin bedene yansımış hâli gibidir.
Erken Dönem Belirtileri
- Bebeklikleri genelde sorunsuz geçer. Çoğunlukla erken yürürler ve erken konuşurlar.
- Zengin sözcük dağarcıklarıyla kurdukları cümleler sizi şaşırtır. Çok kolay öğrenirler.
- Büyük bir kısmı okuma-yazmayı okula gitmeden öğrenir.
- Gelişmiş bir sinir sistemine sahiptirler; bu nedenle duyuları daha keskindir.
- Bazı bebeklerin uyurken battaniye örtmemelerini, yemek seçmelerini, altını ıslatmalarından aşırı derecede rahatsız olmalarını ve gürültüye çok tepki vermelerini garipsemeyin. Bu onların aşırı duyarlılığından kaynaklanıyor olabilir.
- Seslere karşı çok duyarlıdırlar.
- Genelde bağışıklık sistemleri güçlüdür ve hastalıklara karşı daha dirençlidirler. Bu nedenle normal yaşam koşullarında diğer kişilerden daha uzun süre yaşarlar.
Lider Ruhlar
Dâhi çocuklar genelde arkadaşları arasında oldukça popülerdir. Asosyal olanlarına nadiren rastlanır. Ancak ileriki yaşlarda işleriyle, icatlarıyla aşırı ilgilenmelerinden arkadaşlarına vakit ayıramayabilirler. Grup içinde genellikle lider olma eğilimindedirler. Liderlik özellikleri taşıdıklarından arkadaşları da onların liderliğini destekler.
Kendilerinden büyük çocuklarla oyun oynamayı, yaşça büyüklerle sohbet etmeyi severler. Gelişmiş empati becerileri, duygusal zekâları gibi yine gelişmiş bir mizah anlayışları vardır.
Kibirli mi, Yardımsever mi?
En belirgin kişilik özelliklerinin başında bağımsız olmaları gelir. Yaptıkları işlerde dışarıdan onay beklemezler, kendilerinin işi sevmesi daha önemlidir. Onay arayacakları kişiler olsa da zaten o konunun duayenleridir. Özgüvenleri de yüksektir ve yaptıkları işi mükemmel bir şekilde yapmak isterler. Karşılaştıkları sorun ve problemleri kendi başlarına aşmaya çalışırlar.
Uzaya gitmek, çevre kirliliğini önlemek gibi yüksek hedefleri vardır. Bu hedefler sözde kalmaz, bunun için yoğun emek harcarlar. Odasını laboratuvara çeviren çocuklar vardır. Hedeflerine ulaşma yolunda içsel disiplinleri ve motivasyonları yüksektir. Bir etkinliğe başlamak için dışarıdan motivasyona ihtiyaç duymazlar. Kafalarına koydukları hedeflere ulaşmak için ömür boyu çabalayanları vardır.
Bazı konularda aşırı duyarlı olabilirler. Gelişmiş bir adalet düşüncesine sahiptirler. Yapılan haksızlıklar arkadaşlarına yönelik bile olsa, böyle bir durum gözlerinin yaşla dolmasına neden olabilir. Yok olma tehlikesinde olan türler, enerji kaynaklarının azalması, kirliliğin artması gibi dünya sorunlarına aşırı bir duyarlılıkla yaklaşabilirler. Meseleleri sorgular, net bir şekilde düşünür, olaylar arası ilişkileri çabuk fark ederler. Genellikle alçak gönüllü olurlar, başkalarına yardım etmekten hoşlanırlar. Sahip oldukları özelliklerden dolayı bazen kibirli görünebilirler.
Peki ya Olumsuz Yanları?
Dâhi çocuklar da tıpkı diğer çocuklar gibi gelişimin bazı doğal sonuçları olarak zaman zaman sorun yaşarlar. Bunun dışında farklı olmanın, farklı düşünmenin getirdiği bazı olumsuzluklar da vardır. Bu gruba has gözlenen bazı olumsuzluklar ya da olumsuzluk olarak algılanan durumlar şunlardır:
- Basit işlerden çabuk sıkılırlar. Okul ödevleri onlara angarya olarak gelebilir.
- İşleri kendi bildikleri gibi yapmak istemeleri grup etkinliklerinde ya da zorunlu etkinliklerde sorun çıkarabilir.
- Her şeyi yapmak istediklerinden ya da yaptıklarından sınıfta çok fazla dikkat çekebilirler. Bu nedenle göze batabilirler.
- Başkalarının göremediği ilişkileri görebilir ve dersin çoğunu sadece bu konuda tartışmaya ayırmak isteyebilirler.
- Ara sıra hayallere dalarlar, dikkatleri dağılır.
- Diğer öğrencilerin “sönük” kalmalarına sebep olabilirler.
- Kendilerine çok da faydalı olmayan eserlere, sırf ilgi duyduklarından gereğinden fazla zaman harcayabilirler.
- Bazen yersiz (algılanan) espriler yapabilirler.
- Sıra dışı düşünme şekilleri bazen uyumsuz ya da aykırı olarak etiketlenmelerine neden olabilir.
- Bir başarısızlık karşısında bazen aşırı tepki verebilir ya da kendilerini bir süre kapatabilirler.
- Yetenekleri bazen egolarının aşırı yükselmesine neden olabilir. Aşırı bencil ya da aşırı otoriter olabilirler. Başkalarının fikirlerine yeterince önem vermeyebilirler.
Dâhi çocuklar burada andığımız özelliklerin yalnızca bir kısmına, büyük bir kısmına ya da tamamına sahip olabilirler. Çocuk bu özelliklerin çoğunu sergiliyorsa ailelerin ya da eğitimcilerin bir uzmandan değerlendirme istemelerinde fayda vardır. Bu çocuklar uygun eğitim programlarına yerleştirilebilir ya da destek eğitim aldıklarında gerçek potansiyellerini ortaya daha iyi çıkarabilirler. Erken fark edilmeleri ülke için de dünya için de, son derece önemlidir.