ÖZGÜL FOBİ
Canlı, cansız bir nesne, durumla karşılaşıldığında yahut hayal edildiğinde yaşanan aşırı ve mantıksız korkudur. Korkulan varlık mantık dışıdır ve süreklilik şeklinde korku duygu oluşturur.
Özgül fobide korku bir varlık olduğu için çoğu zaman kaçma/kaçınma girişimleri başarı ile atlatılabilir. Durumu rahatsız edici boyutlarını fark etmek ve yüzleşmek seneler alabilir. Hatta kişi bir tür özgül fobisi olduğunu çok geç keşfedebilir.
Özgül fobi türleri
- Hayvan Fobileri
- Kan/enjeksiyon fobileri
- Uçak Fobisi
- Yükseklik Fobisi
- Kapalı alan fobisi (klostrofobi)
Özgül Fobi Nedenleri
Özgül fobinin nedenlerine dair kesin bilgiler mevcut değildir. Biyolojik, psikolojik ve çevresel birçok etkinin neden olabilir. Fakat olumsuz travmatik bir yaşantı, kapalı bir yerde mahsur kalma gibi sarsıcı olayların etkisi vardır. Hayvan fobilerinde o hayvana dair saldırıya uğrama, ekran üzerinden maruz kalma üzerinde durulur. Yine çocukluk çağında maruz kalınan travmatik deneyimler de fobik nesneye karşı travmatik deneyimler oluşturabilir.
Özgül Fobi Belirtileri
Kişi korku duyulan uyarana maruz kaldığında, hayal ettiğinde; bedeninde ve zihninde birçok değişiklik şekillenir. Bedenimizin verdiği tepkiler ile zihnimizden geçen düşüncenin boyutu paraleldir. Beden ve zihin fobik nesneye korkunç bir olay deneyimliyor veya tanıklık ediyor kadar büyük reaksiyon verebilir.
Beden tepkileri;
- Kalp ve nefes sıkışması
- Bedende uyuşma ve karıncalanma
- Bayılma
- Kulakta uğultu
- Ağızda kuruma
- Terleme, titreme
- Baş dönmesi
- Alta idrar kaçırma
Zihin Tepkileri
- Kontrolü kaybetme hissi
- Bayılmaktan endişe etme
- Çıldıracağını düşünme
- Aklını kaybetme endişesi
Özgül Fobi Terapisi
Özgül fobi de de diğer psikolojik bozukluklar gibi tedavi kişiye göre şekillenir. En hızlı sonuç alınabilen durumlar içinde yer almaktadır. Bilişsel davranışçı tedaviler ve fobi üzerine etkinliği kanıtlanmış pek çok çalışma mevcuttur. Siz de özgül fobi yaşadığınızı düşünüyorsanız bir uzmandan destek alabilir, yaşam kalitenizi iyileştirebilirsiniz.
SOSYAL FOBİ
Sosyal fobi diğer bilinen adıyla sosyal kaygı bozukluğunda birey iletişim gerektiren sosyal durum ya da durumlarda (topluluk karşısında konuşma yapma, soru sorma gibi eylemleri gerçekleştirirken yahut ortak kullanım alanlarında toplu tuvaletler, restoranlar) kontrol edemediği boyutlarda korku, kaygı ve gerginlik yaşamakta ve bu duygulara fizyolojik belirtiler de çoğu zaman eşlik etmektedir.
En yaygın görülen şekliyle sosyal fobi yaşayan insanlarda topluluk önünde performans gerektiren bir eylemde bulunurken yoğun endişe gözlemlenir. Çekingen kişilik yapısı olasıdır.
Özellikle performans gerektiren durumlarda kişinin bir miktar stres ve heyecan yaşıyor olması beklendik bir durumdur. Örneğin topluluk önünde önemli bir sunum öncesi ellerde terleme, nabızda hızlanma, yüzde kızarmalar yaşanabilir hatta çoğu zaman bir miktar stresin başarıyı arttırdığı bilinmektedir.
Durumun bir soruna dönüştüğü kısım ise stres ile başarının birbirini tersi oranda etkilemeye başladığı noktadır.
Sosyal Fobi Nedenleri
Aile üyeleri arasında sosyal fobi ve buna yönelik ilişkiler olması, beynin korku yanıtı kontrolünden sorumlu olan amigdala bölümündeki aşırı aktivasyon sebepler arasında gösterilebilir. Buna karşılık en sık rastlanan nedenlerden biri çocukluk ve ergenlik dönemlerinde karşılaşılan yalnızlık ve zorbalığa maruz kalmaktır. Kaygılı, çocuğu sosyal ilişkilere yönelik tedirgin ve aşırı kontrolcü yetiştirme yönündeki ebeveyn stili de bu sorunda etkili olmaktadır. Bir başka neden olarak fiziksel farklıklara sahip olma ve azınlık olarak yetişme sayılabilir.
Bu durum karşısında bireyler iş ve sosyal hayatlarında geri çekilmeler yaşayabilmektedir.
Sosyal Fobi Belirtileri
-Topluluk önünde stresli durumlarda beklenen performansın çok altında performans gösteriyorsak, fizyolojik olarak performansımızı düşürecek ve gösteremeyecek ölçüde sorunlar yaşıyorsak,
-düşüncelerimiz olumsuz değerlendirmeyle ilgili yoğun endişe duyma ve/veya utanç verici olmak ya da küçük düşmekten endişe etmek şeklinde sıralanıyorsa
-bu fizyolojik ve psikolojik belirtilerin mantıksız ve aşırı olduğunun farkındaysak
-endişe duyulan sosyal durumla karşılaştığımızda kaçınma davranışı gösteriyorsak
– Yaşadığımız olaylar bütünü rutin yaşantımızı ve işleyişimizi olumsuz yönde etkiliyorsa
Sosyal Fobi Terapisi
Bazı durumlarda ilaçtan da destek alabildiğimiz sosyal fobide bilişsel davranışçı terapi ekolü etkinliği kanıtlanmış bir tedavi yöntemdir. Fakat psikoterapi olmaksızın yalnızca kaygı giderici ilaçlar kullanmak sorunun çözümünde yeterli etkiyi sağlamamaktadır.
Ergenlik dönemlerinde de çokça rastladığımız bu belirtiler görüldüğünde tedaviye başvurulması süreci kısaltmakta ve yaşaması muhtemel daha büyük problemlerin önüne geçmektedir.
Uzman Klinik Psikolog
Canan AKAR