Kişilik Bozuklukları Hakkında
Kişilik bireyi diğerlerinden ayıran ‘nasıl biri’ sorusunun cevabıdır. Kendimizle ve dünyayla olan ilişkimiz kişilik tarafından şekillenir.
Kişiliğimiz; mizaç + karakter = kişilik şeklinde formülleştirilebilir.
Mizaç doğuştan getirdiğimiz kişilik özelliklerimizdir. Yaratılış, genetik, tabiat gibi ifadeler mizaç in kullanılır. (Asabi, soğukkanlı, sıcakkanlı gibi)
Karakter; Sonradan edindiğimiz, mizacımızın üzerine inşa ettiğimiz, yeni oluşumdur. Çocukluk döneminde daha belirgin şekiller verildiği düşünülen karakter yaşam boyu bir değişim ve gelişim gösterebilir. (Değer yargıları, inançlar, fikirlerimiz gibi)
Kişilik ifade edildiği gibi değişkenleri olan bir kavramdır.
Kişilik bozuklukları ise temeli yine genetik ve çocukluk yaşantılarına dayanan, sinyallerini ergenlik ve genç yetişkinlikte verebilen, oturmuş bir kişilik haline gelmiş rahatsızlıklardır.
Yaşantılar ve davranışlar toplumsal beklenti ve standartlardan sapmıştır. Bu sapmalar biliş, duygu, kendi ve çevre ile olan ilişkilerinde görülebilir. Çok yönlü etki ile şekillenen, sancılı ve sabır gerektiren durumlardır.
Kişilik Bozuklukları
A kümesi kişilik bozuklukları;
- Paranoid
- Şizoid
- Şizotipal
B kümesi kişilik bozuklukları;
- Antisosyal
- Borderline
- Narsistik
- Histriyonik
C kümesi kişilik bozuklukları;
- Çekingen
- Bağımlı
- Obsesif – Kompulsif
Kişilik Bozukluğu Nedenleri
Kişilik bozuklukları çoklu nedenlerden kaynaklanır. Genetik yolla aktarıldığı düşünülür. Yapılan araştırmalar birinci derece yakınların aynı patolojiye sahip olmasının, kişilik bozukluğu patolojisi taşımanın oranını artırdığını ifade etmektedir.
Çevrenin etkisinden de söz edilebilir. Özellike bakım veren kişinin (anne/baba, bakıcı, öğretmen…) sahip olduğu kişilik bozukluğu patolojisi, çocuğun da küçük yaşlardan itibaren bu etkiyle şekillendiğini düşündürmektedir.
Kişinin hayati tehlike oluşturan bir durumla yüzleşmesi, duygusal bağlantısı olan birini kaybetme ya da kaybetmeye önelik endişe yaşaması bir diğer etkidir. Yaşanan travmatik olayın; genetik olarak varolan kişilik patolojisinin yüzeye çıkardığına inanılır.
Kişilik Bozukluğu Belirtileri
Kişilik bozukluklarında kişi; hayatta kalmaya yönelik, çevre ile ilişkisinde beklenen uyum ve davranışları aşırılık düzeyinde kullanır. Yaşantılanan olay ne olursa olsun, seçtiği (kişilik patolojisine yatkın) tepkiyi, kontrolsüz şekilde kullanır. Farklı stratejiler geliştirme ve farkındalık yoktur.
Bazı belirtiler kişilik bozukluğunun içerisinde bulunduğu kümeye göre değişiklik gösterir. Örneğin çevre ile ilişkilerde kriz anlara sebep olan tablolar daha net ayırt edilebilir. (borderline, narisitik)
Bağımlı özellikler gösterenler ise daha geç fark edilir olabilir. (Çekingen, bağımlı)
- A Kümesi: Garip, genelden farklı, soğuk, ilginç
- B Kümesi: Tiyatral davranış, dürtüsel, çocuksu, duygusal
- C Kümesi: Kaygılı, korkulu
Belirtiler genelde ilişki ve iletişimin önem kazandığı ergenlikte kendini gösterebilir. Erken yetişkinlik sorunun daha net anlaşıldığı dönemlerdir. İş hayatına atılan duygusal ilişkileri ciddileşen, kişi aile tarafından yok sayılan ya da önemsenmeyen bu durumlarla çevre tarafından yüzleştirilebilir.
Kişilik Bozukluklarında Terapi
Kişilik bozukluları ile kendi istekleriyle destek amaçlı başvuru yapanların sayısı oldukça azdır. Farkındalık çok azdır ya da hiç yoktur, sorunun kaynağını kendileri olarak görmezler. Bu sebeple bu kişiler hayatlarına normalleştirdikleri akışlarında devam ederler.
İlişki içerisinde oldukları yakın çevreleri tarafından yönlendirilebilirler.
Bozukluk olarak isimlendirilse de kişinin kendi içindeki normal örüntüleri olduğu için değişim sancılı ve uzun bir süreçtir. Tedaviye ikna edilmesi ve süreçte desteklenmesi oldukça önemlidir.
Psikoterapi kişilik bozukluklarında tedavi metotlarından biridir. Bazı durumlarda ilaç desteği gerekebilir.
Tedavi; kişide düşünce kalıplarında temelden değişim sağlama, yeni düşünce kalıpları oluşturma, yeni davranışlar geliştire ve ilişkileri düzenleme konuları üzerinde durur.
Uzman Klinik Psikolog
Canan AKAR
Kişilik Bozuklukları Videolarımız
Podcast: Kıtlık ve Bolluk Psikolojisi – Kadınlar Erkekler
NOT: Kişilik bozuklukları konusuyla ilgili daha fazla konuya ulaşmak için Yetişkin Terapileri bölümüne göz atmanızı tavsiye ediyoruz.