HIRÇIN ÇOCUK adlı makalemiz Kasım (2017) ayı Türk Hava Yolları AnadoluJet dergisinde.
Uyuma ve yeme sorunları yaşayan, çok sık ağlayan, yeni yerlere ve kişilere zor alışan bir bebeğiniz varsa hazırlıklı olun. Araştırmalar gösteriyor ki hırçın çocuk daha bebekliğinden “Ben geliyorum.” diyor.
İçinde yoğun öfke duyguları barındıran, vurma, eşyalara zarar verme ve inatçı davranışların seyrettiği durumdur hırçınlık. Ağlama nöbetleri, “hayır” kelimesi ve kızgın bir yüz ifadesi hırçın çocukların en belirgin özellikleridir. İstekler, duygular ve ihtiyaçlar sertçe ifade edilir. Böyle bir çocukla karşılaştığınızda onu hemen tanırsınız çünkü ilk kez karşılaştıkları kişilere her hâlükârda soğuk yaklaşırlar. Verdiğiniz selamı almazlar ya da zoraki bir “Merhaba” derler. Negatif duygularını hiç saklamazlar.
Çocuk Neden Hırçın Olur?
Yatkınlığın bu konuda hatırı sayılır bir etkisi vardır. Genetik, etkisini çekinmeden gösterir. Araştırmalarla kanıtlanan bir başka gerçek ise hırçınlık konusunda erkek çocukların kız çocukların açık ara önünde olduğudur. Doğu, batı, güney veya kuzey fark etmez. Tüm toplumlarda durum aynıdır. Yetişkinlerde de durumun aynı olması erkeklik hormonu testosteron dolayısıyladır. Genetiğin dışındaki önemli etkenleri şöyle sıralayabiliriz:
• Sevgi, saygı ve güven gibi temel duygusal ihtiyaçların karşılanmaması
• Fiziksel ve duygusal şiddet
• İleri düzeyde zihinsel gerilik
• Kendini sözel olarak ifade edememe, iletişim kurmada yetersizlik
• Olumsuz anne ya da baba modeli
• Aile içi kavgalar, tartışmalar
• Fazlaca şımartılma
• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite, davranış bozukluğu, nörogelişimsel bozukluklar
• Uzun süren hastalıklar ve hastanelerde geçen süre
Hırçın Çocuğun 5 Özelliği
1. Hiddet
Hırçın çocukların en çok hissettikleri duygudur. Öfkenin yoğunlaşmış hâlidir. Nedeni ise kendilerini sürekli engelleyen bir şeylerin varlığını hissetmeleridir. Kontrolden çıkmaya, kırıp dökmeye, vurmaya ve yaralamaya sebep olur.
2. Karşı Gelme
Karşı gelme ya da halk arasındaki karşılığıyla inatçılık, öfkenin dolaylı bir şekilde ifade edilmesidir. Bunun sebebi “İstediklerim asla olmuyor… Kimse bana adil davranmıyor…” düşünceleridir. Bu düşünceler gerçek olabileceği gibi hayalî de olabilir.
3. Dürtüsellik
Dürtüsel davranış, ihtiyaçların diğer insanları ve olası kötü sonuçları dikkate almadan karşılanmasına denir. İstediği oyuncak kendisi için uygun mu, yararlı mı, maddi durumu el veriyor mu onun için hiç önemli değildir. Önemli olan, oyuncağın şartlar ne olursa olsun alınmasıdır. Bir türlü tatmin edilemeyen bir ihtiyaçlar silsilesi baskındır. Böyle bir durumun sürekliliği yetişkinlikte kötü alışkanlıklara meyletme olasılığını da maalesef güçlendirir.
4. Şımartılmışlık
Dürtüselliğin kardeşidir. Temel hedef, istenilen şeye ulaşmaktır. Dürtüsellikte isteklerin ebeveyn tarafından dengesiz karşılanması durumu varken, şımartılmışlıkta tüm isteklerin fazlasıyla karşılanması söz konusudur. Normalde sürekli kızgın ve öfkeli değillerdir ama arzu ettikleri olmayınca kendilerini hakarete uğramış gibi hisseder, içsel bir patlama yaşarlar. Sınırlar, kurallar onlar için kesinlikle bir hırçınlık nedenidir.
5. Disiplinsizlik
Sorumluluk almak, belli kurallara uymak hırçın çocuklar için çok zordur. Hayatın bazı rutinleri her çocuk için sıkıcı olabilir ama sabretmek onlar için çok daha zordur.
Ebeveynler İçin Öneriler
• Anne ve babanın öncelikle sakin ve pozitif bir model olması gerekir. Bunu engelleyen öfke ve stresin yanı sıra evlilikte yaşanabilecek sorunları yönetmeye, gerekirse destek almaya odaklanın.
• 0-2 yaş aralığı bağlanma açısından hayati bir dönemdir. Güvenli bağlanma çocuğu ne kadar sakinleştirirse kaygılı bağlanma da çocukta hırçınlığı o denli arttırır.
• Hırçın bir çocuğunuz varsa sınırlar konusunda uzmanlaşmanız gerekir. Nerede, ne zaman, nasıl ve ne kadar soruları için çok açık cevaplar içeren, çocuk gelişimine uygun bir sınır ve kural listesi oluşturun ve bunu kararlılıkla uygulayın. Birçok konuda kurtarıcınız olacaktır.
• “Hayır” dedikleriniz bir süre sonra “evet”e dönüyorsa hırçınlık doğal bir sonuç olur.
• Hırçın çocukların temel ihtiyaçlarından biri de duygu ve isteklerini sözle ifade edebilmektir. Evin bir duvarına asacağınız “duygular ve yüzdeki ifadeleri”, okuma-yazmayı öğrenmişlerse “anahtar kelime ve cümle” panosu işinize çok yarayacaktır. İfade edilebilen duygu taşmaz, saldırgan davranışa dönüşmez.
• Fiziksel ve duygusal şiddete asla başvurmayın. Anlık sonuç alabilirsiniz ama hırçınlığı uzun vadede beslemiş olursunuz.
• Eşlerin birbirine yaklaşımı ve iletişim şekli çocuğu iyi yönde de kötü yönde de yüksek dozda etkiler. İlişkinizdeki sevecenlik, sıcaklık ve neşe çocuğunuz için bir terapi niteliğindedir.
• Enerjileri yüksektir ve bu enerjiyi daha çok negatif yönde kullanma eğilimindedirler. Spor, bu çocukların yüksek enerjilerini pozitif yönde değerlendirmeleri noktasında oldukça etkilidir.
• Şaka ve esprisi bol çizgi filmler, fıkralar, sözler, oyunlar ve etkinlikler onlar için son derece rahatlatıcıdır.
• Olumlu ve yapıcı her adımını gözleyin ve fark ettiğinizi belirtin. Olumlu söz ve davranışlarını aşırıya kaçmadan takdir edin.
• Hırçın bir çocuğunuz varsa konu ile ilgili okumalar yapabilirsiniz. Ayrıca bir terapiste de başvurmanız gerekebilir.
