Disleksi Neden Olur?
Bilim adamları, “disleksi neden olur” sorusuna ve insanlarda disleksiye nelerin sebep olduğuna kesin cevaplar veremiyorlar. Şimdiye kadar disleksi üzerine yapılan araştırmalar ve çalışmalar neticesinde disleksinin genetik / kalıtımsal olma ihtimalinin çok yüksek olduğu ortaya çıkmıştır.
Araştırmalar neticesinde disleksi neden olur sorusunun cevabına dair iki sonuç elde edilebilmiştir;
- Kalıtımsal Genetik Nedenler: Yale Üniversitesi Tıp Fakültesinde yapılan araştırmalar sonucunda, DCDC2 olarak adlandırılan bir gen yapısında bulunan özelliklerin, okuma sorunu problemleriyle ilgili olduğu sonucuna varıldı.
- Sonradan Oluşan Disleksi: Bazı insanlar doğduktan sonra yaşadıkları bazı travmatik olaylar sonucunda, genellikle beyin hasarı, felç veya başka tür bir travma sebebiyle sonradan disleksi sorunuyla karşılaşmışlardır.
Şimdiye kadar yapılan öğrenme güçlüğü / disleksi üzerine çalışan uzmanlarına göre disleksi, öğrenme güçlüğünün en büyük nedenidir. Öğrenme güçlüğü çeken çocukların %80’inin disleksi problemine sahip olduğu tahmin edilmektedir. Bu yüzden de disleksi neden olur konusu insanların araştırdığı önemli bir konudur.
Kaynak: TUDİV
Disleksinin Sıklığı ve Yaygınlığı Nedir?
Araştırmalar disleksinin toplumun %5-10’ununda görüldüğünü belirtmektedir. (Arnold,1990; Debray-Ritzen,1987; Greenblatt ve Greenblatt,1997; Rosen ve ark.,1986.). Türkiye’de de yaygınlığın %8–10 düzeyinde olduğu ifade edilmektedir (Korkmazlar, 1993). Disleksili çocuklar arasında erkek çocukların daha yüksek bir oran oluşturduğu, erkek-kız oranının 3–1 veya 5–1 şeklinde olduğu bildirilmektedir. Erkek çocuk oranının yüksekliği yanı sıra, disleksili çocuklar arasında solaklığın da normal nüfusa kıyasla çok yüksek bir oranda bulunduğu bildirilmektedir. (Arnold,1990; Geschwind ve Galaburda,1985; Silver,1996.)
Disleksi Neden ve Nasıl Olur?
Disleksi neden olur sorusuna fizyolojik olarak bakarsak; gebelik sürecinde bebeğin beyin gelişim oldukça ilginçtir. Normal koşullarda beynin sağ ve sol yarımküreleri gelişimini eşzamanlı olarak tamamlanır. Beynin sağ yarımküre gelişiminin sol yarımküresinden bir hafta daha önce tamamlandığı; ayrıca her iki cinsiyetteki bebekte de salgılanan, ama erkek bebekte çok daha yoğun olarak salgılanan testosteron hormonunun genel olarak yarımküre gelişimini geciktirici bir etki yaptığını sanılmaktadır. Bu durumda da, sol yarımküre sağ yarımküre kıyasla bir hafta daha fazla bir süre gelişmekte olduğu için, sol yarımküre bu geciktirici etkiye daha uzun süre maruz kalmaktadır.
Bu süre içinde de, zaten gelişmesi tamamlanmış olan sağ yarımküre, dil becerileri için baskın olması gereken sol yarımküre bağlantı kuracağı yerlerle kendisi bağlantılar kurar, bebeğin dil gelişimini sağ yarımküre görsel-uzamsal becerileri baskılamış olur. Böylece, daha çok testosteron salgılayan erkek bebekler arasında, kızlara kıyasla, dil gelişiminin baskılanması, görsel-uzamsal becerilerin daha çok gelişmesi ve solaklık daha çok görülür.
Disleksinin Alt Tipleri Nelerdir?
Aslında yukarıdaki açıklama, dil gelişimi, görsel–uzamsal gelişiminin gerisinde kalmış olan disleksi tipini açıklamaktadır. Disleksinin başlıca iki tipi vardır:
- Dil gelişimi geri kalmış olanlar: L tipi (Linguistik yani dil tipi)
- Görsel-uzamsal gelişimi geri kalmış olanlar: P tipi (Perseptüel yani algısal tipi)
Patel ve Licht (2000) “disleksinin, beynin iki yarımküresinden birinin öbürünü baskılamasından kaynaklandığı” görüşüne dikkat çekerler. Reitan (1984),okuma-yazma güçlüğünün sol yarımküre işlevlerindeki gelişmemişlikten ortaya çıkabileceği gibi, sağ yarımküre işlevlerindeki gelişmemişlikten de kaynaklanabildiğini söyler. Brumback ve Weinberg’in (1990) deyişiyle, “sol serebral dil işlevleri öğrenme güçlükleri açısından önemlidir, bunlardaki işlev bozukluğu disleksiye yol açar; ama sağ yarımküre işlevleri de (yani mekânsal yönelim, görselleştirme/imgeleme, yüz ve nesne dâhil tanıma, sağ-sol ayırt etme, zaman kavramı, sıralama ve dizme, müzik kulağı, sözel olmayan iletişim becerileri) okuma-yazmanın öğrenilmesinde aynı ölçüde önemlidir.”
Gerçekten, günümüzde, L Tipi Disleksi ve P Tipi Disleksi şeklinde iki ayrı klinik görünümde, iki tip disleksi olduğu yaygın kabul görmekte, üzerlerinde çeşitli çalışmalar yapılmakta ve yayınlanmaktadır.
L Tipi (Linguistik/Dil tip)
L Tipi disleksinin özelliği, dil becerisinin baskın oluşu ve görsel – uzamsal becerilerin geri kalmış olmasıdır.
P Tipi (Perseptüel/Algısal tip)
P tipi disleksinin özelliği de, kişinin görsel algısal becerilerinin baskın oluşu, buna karşılık dil becerilerinin bastırılmış yani geri kalmış olmasıdır.
Bakker (1984), Bakker ve ark.(1987) okumanın öğrenilmesinde, çocuğun zaman içinde iki evreden geçtiğini, ardı ardına iki yarımküre becerisinin sıra ile işe karıştığını belirtir ve “sağ yarımküre disleksisi” (L tipi, Dil becerilerinin iyi, sağ yarımküre becerilerinin geri olduğu disleksi) ve “sol yarımküre disleksisi” (P tipi, Görsel algının iyi, sol yarımküre becerilerinin geri olduğu) şeklinde iki disleksi tipini ayırt etmek gerektiğini söylerler. Bakker’e (1987) göre, okumanın hem görsel algı ile ilişkili, hem de semantik(anlama ilişkin) dilsel yönleri vardır.
Dolayısıyla okuma-yazmanın öğrenilmesinde hem sağ hem sol yarımküre sırasıyla rol alır. Okuma öğrenmenin başlangıcı harflerin, yazının görsel algısal analizini gerektirir. Çünkü okuma bilmeyen birisi için yazı, başlangıçta karmaşık birtakım görsel şekillerden ibarettir. Bu nedenle başlangıç aşamasında yazı öncelikle sağ yarımküre tarafından işlenir. Okuma biraz ilerledikten sonra ise artık görsel algı analizi biter. Onun yerini okunan metnin semantik (anlamsal) işlenmesi alır. Bu sürece de sol yarımküre aracılık eder. Kelimeyi sağ yarımküre okur sol yarımküre anlar. Okumayı öğrenme normal gelişiyorsa, önce sağ yarımküre tarafından işlenmeye başlanır ve bu öğrenme sürecinin bir yerinde bir “yarımküre değiştirme” (hemispheric shift) ortaya çıkar, okunacak parçanın işlenmesi bir yarımküreden ötekine, yani sağdan sola geçer.
Gerek L tipi gerekse P tipi Disleksilerde bu normal süreçten sapmalar olduğu görülür. L tipi disleksi, sağ yarımkürenin az gelişmesi ve sol yarımkürenin fazla baskın oluşundan ileri geldiği için, bu çocuklar okumayı öğrenmenin en başından beri sol yarımküre stratejilerini kullanmaya çalışırlar. Okumanın sağ yarımküre aracılığını gerektiren ilk aşamasını atlarlar. Çünkü Bakker’in (1987) deyişiyle, “Yazının görsel algısal özelliklerini görecek gözleri(yarımküredeki beceri) yoktur”. Bu nedenle L tipi disleksili kişiler okumayı öğrenme sürecinin en başından itibaren güçlüklerle karşılaşırlar.
P tipi Dislekside ise, tersine sol yarımküre daha az gelişmiş ve sağ yarımküre baskın olduğu için ve okuma başlangıçta değil de ilerledikten sonra sol yarımküre stratejilerini kullanmak gerektiği için, bu çocuklar öğrenmenin daha ileri aşamasında sorunlarla karşılaşmaya başlarlar. Çünkü normalde yapmaları gereken “yarımküre değiştirme”yi yapamadıkları, sol yarımküre stratejilerini kullanmaya geçemedikleri için, başlangıçta olduğu gibi okumanın ileri aşamalarında da sağ yarımküre stratejilerine dayanmayı sürdürürler.
Disleksiyi Daha İyi Anlamak İçin Bir Metafor
Bir futbol takımının her bir oyuncusunu farklı işlevleri vardır. Biri kaleci, biri savunmacı diğeri golcü olabilir. Hiçbir oyuncu oyunun gerektirdiği tüm işlevlere tam olarak sahip olamaz.
Aynı şekilde herkesin beyin işleyişi de aynı olmak zorunda değildir. Çünkü beyindeki sinirler arasındaki bağlantılar herkeste farklıdır. Kişinin bir beceride usta olması diğer tüm becerilerde de usta olacağı anlamına gelmemektedir. Okuma ve yazma gibi etkinlikler de bu becerilere dâhildir. İnsanların sahip olduğu genel beyin işlevleri hiç kimsede TAM değildir. Herkesin güçlü ve zayıf yönleri vardır.
Kaynak: Şimşek, R. “Dikkat Eksikliği Tedavisinde Yeni Yaklaşımlar”, 2014, İstanbul – Kadıköy
NOT: Disleksi (öğrenme bozukluğu) teşhis testleri ve terapi / tedavilerini İstanbul Kadıköy adresinde hizmet veren Saygın Psikoloji‘nin uzman psikologlardan oluşan ekibiyle çözebilirsiniz. Uzman Psikolog Ramazan Saygın Şimşek öncülüğünde güncel bilimsel tekniklerle disleksi bir sorun olmaktan çıkıyor. Çocuğunuzda disleksi / öğrenme bozukluğu sorunu olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçerek çözüm için ilk adımı atabilirsiniz.
Disleksi uygulaması hakkında ve disleksi neden olur konularında daha detaylı bilgi almak için aşağıdaki videomuzu izleyebilir, yazılarımızı da okumak isteyebilirsiniz.
Disleksi Hakkında Diğer Yazılarımız:
- Disleksi Uygulaması
- Disleksi Nedir?
- Dikkat Eksikliği ve Disleksi
- PREP Uygulaması
- Disleksinin Erken Belirtileri Nelerdir?
- Disleksi ile Dikkat Eksikliği Arasındaki İlişki
- Öğrenme Bozukluğu