Travma, rutin insan yaşantısının dışında; öngörülemeyen ve beklenmedik şekilde gerçekleşmiş kaza, ölüm, doğal afet, istismar gibi insan hayatını tehdit eden ve yoğun bir şekilde rahatsızlık hissi uyandıran olaylardır. Çocuklarda Travma Sonrası Stres Bozukluğu ise, çocuğun hayatını tehdit eden bir olaya maruz kalması ya da sevdiği bir yakınının travma deneyimi yaşamasına şahit olmasıdır. Çocuk korku, kaygı, dehşete kapılma gibi yaşantılar sonucunda travmayı hatırlatacak her şeyden kaçınabilir ya da hatırlandığında da ya tepkisiz kalma ya da aşırı tepki vererek kaygı düzeyinde artma görülebilir. TSSB’nin büyüklüğü; çocuğun anne ve babasının olay karşısında gösterdiği tepki ve verdikleri anlam karşısında değişmektedir. Öte yandan çocuğun kişilik yapısı, içinde bulunulan ortam, travmanın tekrarlanma olasılığı, çocuğun gelişim düzeyi, bulunduğu toplumun temel değer yargıları ve çocuğun yaşı da travmanın şiddetini ve niteliğini etkilemektedir.
TSBB bulguları genellikle yaşanılan olay sonrasında ortalama bir ay içerisinde meydana gelir. Ancak bazı durumlarda birkaç ay boyunca hiçbir tepki görülmeyebilir. Tetikleyici unsur sonucunda travma görülebilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğuna Yol Açabilecek Durumlar
-Fiziksel, cinsel ve duygusal istismar,
-Savaşlar,
-Terör olayları,
-Kazalar,
-Ameliyat,
-Doğal afetler,
-Ölüm,
-Boşanma,
-Kaçırılma,
-İhmal,
-Zorbalık,
-Evlatlık verilme,
-Yuvaya bırakılma,
-Bir yakınının travma deneyimi yaşadığına tanık olması gibi durumlar TSSB’ye yol açabilmektedir.
Çocukluk döneminde yaşanılan her travma TSSB’ye neden olmaz.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Yaşayan Çocuklarda Görülen Davranışlar
Çocuklarda;
-Yaşanılan olayı hatırlatan düşüncelerin ve görüntülerin sürekli akla gelmesi,
-Öfke krizleri,
-Akademik başarıda düşüş,
-Odaklanamama,
-Depresyon belirtileri,
-Alt ıslatma,
-Parmak emme,
-Gelecekle ilgili korku ve kaygıya kapılma,
-Huzursuzluk,
-Duyguları ifade etmede zorluk yaşama,
-Daha önce katılmaktan zevk aldığı etkinliklerden zevk alamama,
-Aşırı tetikte olma hali,
-Sözel ya da fiziksel şiddet belirtileri,
-Travmatik anı anımsatan şeylere maruz kalındığında aşırı stres yaşama,
-TSSB bulgularının bir aydan uzun sürmesi,
-Uyku ve yemek yeme düzeninde bozulmalar şeklinde davranış değişiklikleri gözlenebilir.
Yetişkinler TSSB yaşadığında durumunun farkında olabilirler. Ancak çocuklar için aynı şey geçerli değildir. Gelişimsel ve duygusal anlamda olumsuz etkilenmektedirler. Ne yaşadıklarını anlamlandırmakta zorlanırlar. Çocukların travmadan etkilenme düzeyleri de birbirinden farklıdır. Bu sebeple hedeflenen tedavi biçimi de çocuğa göre değişmektedir.
Uzman Psikolog
Serra Nimet ESENCAN